Δευτέρα 19 Οκτωβρίου 2009

Η νομιμότητα της αστυνομικής παρέμβασης στη Φανερωμένη

Επίκαιρη αφορμή για το κείμενο αυτό αποτέλεσε η συμπλοκή αστυνομικών και νέων οι οποίοι διασκέδαζαν στην πλατεία της Φανερωμένης το βράδυ του προηγούμενου Σαββάτου. Η παρέμβαση της Αστυνομίας και η χρήση βίας εγείρει μια έντονη προβληματική για τη συμβατότητα της με αρχές δικαίου. Κυρίαρχο ερώτημα το κατά πόσο είναι νομικά θεμιτή η ενεργοποίηση των κρατικών κατασταλτικών μηχανισμών σε μορφές κοινωνικών δραστηριοτήτων, οι οποίες, άνκαι ενδεχομένως ήπια παραβατικές, αποτελούν άσκηση δικαιωμάτων των φορέων τους.

Ας ξεκινήσουμε από τη θεμελιώδη αρχή ότι Κράτος Δικαίου δεν είναι το κράτος οποιουδήποτε δικαίου, αλλά είναι το κράτος των δικαιωμάτων του ανθρώπου (Μορίς Ντιβερζέ). Είναι, δηλαδή, το κράτος εκείνο που ανέχεται και αποδέχεται τους κινδύνους που ενδέχεται να περιέχει η άσκηση διάφορων ατομικών δικαιωμάτων. Αυτό δεν σημαίνει ότι η προστασία των δικαιωμάτων είναι απόλυτη. Σημαίνει, όμως, ότι η κρατική παρέμβαση όταν καλείται να ρυθμίσει συγκρουόμενα δικαιώματα πρέπει να είναι θεσπισμένη και έλλογη, να επιδιώκει, δηλαδή, την αρμονία του μέσου προς το σκοπό ώστε να εξισορροπείται με το λιγότερο επαχθή τρόπο η ελευθερία όλων.

Η ποινική καταστολή θεωρείται ως ο πλέον επώδυνος μηχανισμός ελέγχου που διαθέτουν οι έννομες τάξεις και συνεπώς η καταφυγή σε αυτήν θα πρέπει να γίνεται μόνο όταν είναι πραγματικά αναπόφευκτη και εφόσον έχει την απολύτως αναγκαία ένταση. Παράλληλα, πρέπει να τονιστεί ότι αντικείμενο της ποινικής καταστολής είναι η άδικη πράξη και όχι το φρόνημα ή η απόκλιση. Όταν η καταστολή επεκτείνεται από την πραγματική αντιμετώπιση του εγκλήματος στην ιδεολογική χειραγώγηση και τον αποφασιστικό έλεγχο των μαζών, τη δημιουργία «αποδιοπομπαίων τράγων» του κοινωνικού χώρου για την περιθωριοποίηση και τελική εξόντωση των στοιχείων που την απειλούν «εκ των έσω» και τον εκφοβισμό των δυσαρεστημένων ή των μη φρόνιμων πολιτών, γίνεται λόγος πια για «κατάχρηση της ποινικής καταστολής». (Ι. Μανωλεδάκης, «Ασφάλεια κράτους ή ελευθερία;», στο Α. Μανιτάκη, Α. Τάκη, «Τρομοκρατία και Δικαιώματα, Από την ασφάλεια του κρατους στην ανασφάλεια δικαίου», Εκδόσεις Σαββάλας).

Όσον αφορά στα συγκεκριμένα επεισόδια, οι νέοι της Φανερωμένης δηλώνουν ότι αυτό που διεκδικούν είναι την πλατεία, ως ένα δημόσιο χώρο δημιουργικής συναναστροφής, επικοινωνίας και έκφρασης, έξω από τα στεγανά των σπιτιών και των προκαθορισμένων χώρων και τρόπων διασκέδασης. Η θέση αυτή φαίνεται να εκπήγαζει από πραγματικές ανάγκες που δημιουργεί ένας τρόπος ζωής, που τον χαρακτηρίζει η κοινωνική απομόνωση και ο ψυχαγωγικός μανιχαϊσμός, και να ανταποκρίνεται στο βασικό χαρακτηριστικό της εφηβείας και της πρώτης νεότητας: αυτό της αμφισβήτησης κατεστημένων κοινωνικών αξιών και μορφών και της αναζήτησης καινούριων. Αν παραγνωριστούν (απαξιωθούν) αυτές οι ανάγκες και αγωνίες των νέων ανθρώπων υπάρχει ο κίνδυνος οξύνσεων σε μια κοινωνία και σε μια πόλη που δεν τις έχουν καθόλου ανάγκη.

Η Αστυνομία, από την πλευρά της, υποστηρίζει ότι η παρουσία και η επέμβασή της δικαιολογούνταν από το γεγονός ότι στο χώρο επροκαλείτο ανησυχία. Η απόλαυση ενός περιβάλλοντος ελεύθερου από οχληρία αποτελεί, ομολογουμένως, δικαίωμα των κατοίκων της περιοχής και προστατεύεται εξίσου. Εντούτοις, από τα όσα έχουν δημοσιευθεί σε σχέση με τα γεγονότα, δεν προκύπτει ότι η Αστυνομία αναζήτησε ηπιότερα μέσα αντίδρασης, καταβάλλοντας, ας πούμε, κάποια προσπάθεια συνεννόησης για μείωση της έντασης της μουσικής ή για διευθέτηση του θέματος με άλλο τρόπο. Παράλληλα, ο εκπρόσωπος της Αστυνομίας σε δηλώσεις του στο ΚΥΠΕ ανέφερε, ότι κάποιοι από αυτούς που βρίσκονταν στην πλατεία «παρουσιάζονται ως αντιεξουσιαστές ή και συμμετέχουν σε κάποιες κινήσεις. Δεν ξέρω αν αυτή η συγκέντρωση ήταν υποκινούμενη, καθοδηγούμενη ή προγραμματισμένη ή εξελίχθηκε στην πορεία. Αυτά τα πράγματα πρέπει να μας ανησυχήσουν ως Αστυνομία και παρακαλουθούμε την κατάσταση συνεχώς.»

Από τα πιο πάνω, δημιουργείται η εντύπωση ότι η Αστυνομία επιτελούσε κυρίως ρόλο επιτηρητή της συγκέντρωσης, εξαιτίας των χαρακτηριστικών ή της ιδεολογίας των προσώπων που συμμετείχαν, περιμένοντας κάποια – ενδεχομένως νόμιμη – αφορμή για να την διαλύσει. Η κατά πρόφαση, ωστόσο, χρησιμοποίηση της ποινικής καταστολής για την εξυπηρέτηση σκοπιμοτήτων, όπως του ελέγχου της κοινωνικής δράσης ή του φρονήματος των πολιτών, δεν συμβιβάζεται με τη λογική του Κράτους Δικαίου. Αντίθετα, σε μια δικαιοκρατούμενη πολιτεία αυτό που επιδιώκεται είναι η επίτευξη ισορροπίας μεταξύ ασφάλειας και ελευθερίας, όχι η επικράτηση της μιας επί της άλλης, καθώς και η δημιουργία συνθηκών όπου η ασφάλεια και ελευθερία των πολιτών θα κατοχυρώνεται και έναντι εκείνων που έχουν ταχθεί να την προστατεύουν.

(Το κείμενο δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή της Κυριακής, 18/10/2009)

8 σχόλια:

  1. Εξαιρετικό κείμενο.Ποιος θα μπορούσε να διαφωνήσει;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Σ' ευχαριστώ Εύα (και τους υπόλοιπους) για τα καλά σου λόγια.

    Δεν ξέρω πάντως αν είναι θέμα διαφωνίας ή συμφωνίας. Πιο πολύ το νιώθω ως ζήτημα δημοκρατικών αντανακλαστικών και πολύ φοβάμαι πως τα δικά μας - ως πολιτών αυτού του τόπου - είναι μειωμένα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. συμφωνώ απόλυτα με το κείμενο σου. Το ερώτημα είναι πώς αντιδρούμε στην «πονικοποίηση» της ιδεολογικής τοποθέτησης και στην απίστευτη ανάπτυξη μιας αστυνομοκρατίας για την προστασία της κοινωνίας από κάθε τι καινούργιο κι΄από σκέψεις ανατρεπτικές και γι΄αυτό ωραίες.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. θα αντιδρασουμε, σε καμια 30 αρια χρόνια οταν ο κόμπος θα έχει φτάσει στο χτένι.. για μερικούς.. γιατι θα υπάρχει πάντα και η μερίδα ανθρώπων που θα την βολεύει η κατάσταση.Προς το παρόν θα αντιδρούν οι λίγοι θα τρώνε το ξύλο της ζωής τους και μετά απο αυτό θα βρίζονται κιόλας απο τις τηλεοράσεις απο τους υπόλοιπες "πολίτες" που θα βλέπυν το "εργο" απο τον καναπέ σε κάποιο δελτίο ειδήσεων εν μέσο βραδινού φαγητού.Αλήτες... Χασιηκλίες... Σκουραλικάες... καλά να τους κάμουν... Δεν έχει σωτηρία αυτός ο τόπος. ΔΥΣΤΥΧΟΣ!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Η ερώτησή σου κρύβει την απάντηση, φίλε Ανώνυμε 1. Δεν υπάρχει δρόμος για αντίδραση – η αντίδραση είναι ο δρόμος. Ο καθένας όπως μπορεί, με τα μέσα που διαθέτει, με τον τρόπο του, ατομικά ή με άλλους... Φτάνει να μην ξεχνιόμαστε, να μην μας πιάνουν στον ύπνο, φτάνει να δείχνουμε πως είμαστε εδώ, μαζί με τους λίγους που τρώνε το ξύλο, που λέει κι Ανώνυμος 2, φτάνει να μένουμε ζωντανοί, να συνεχίζουμε να σκεφτόμαστε ελεύθερα και να τολμούμε να κρίνουμε. Δημοκρατία είναι το πολίτευμα της λογοδοσίας. Να το θυμούμαστε και να το διεκδικούμε.

    ΑπάντησηΔιαγραφή