Πέμπτη 8 Ιουλίου 2010

Ο ψυχογράφος Ντοστογιέβσκη


Οι περιγραφές των χαρακτήρων του Ντοστογιέβσκη μοιάζουν με ρεαλιστικό έργο τέχνης. Όλα είναι εκεί: Κάθε υποδόρια σκέψη, κάθε κρυφή επιθυμία, κάθε υπόκωφο κίνητρο, κάθε διάφανος πόθος, κάθε αμυχή, όλα τα σιωπηρά πάθη. Μόνο που αν ο ρεαλισμός αναπαριστά την πραγματικότητα χωρίς να επιχειρεί να την αξιολογήσει ή να εντοπίσει τα γενεσιουργά αίτιά της, ο Ντοστογιέβσκη κάνει ακριβώς το αντίθετο: Ξεγυμνώνει την ανθρώπινη ψυχή, ξεκλειδώνοντας και φανερώνοντας όλες τις αντιφάσεις, τις αντιθέσεις και τις συγκρούσεις της. Κι είναι σαν να σου αποκαλύπτονται την ίδια στιγμή το φως και το σκοτάδι, τα προφανή και τα αόρατα, η νοσηρότητα και το μεγαλείο. Και τρομάζεις. Συγκλονίζεσαι. Έχεις δεθεί παντοτινά με τους ήρωες και τις υπόγειες διαδρομές της ψυχής τους. Που δεν είναι αληθοφανείς, αλλά είναι αληθινές.

Κι απορώ: Είναι οι άνθρωποι που συναντώ και συναναστρέφομαι στην καθημερινότητά μου τόσο σύνθετοι, τόσο πολύπλοκοι, τόσο στην πραγματικότητα απόμακροι και δυσπρόσιτοι, που μόνο με διεισδυτική και κοπιαστική παρατηρικότητα μπορείς να τους καταλάβεις; Ή οι ψυχοσυνθέσεις τους είναι πια μονότονες; Ή μονοδιάστατες είναι μόνο οι ερμηνείες που τους δίνουμε; Ή μήπως η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση; 'Εχει υποκύψει, δηλαδή, τόσο η ανθρώπινη ψυχή, όσο και το ενδιαφέρον μας γι αυτήν, στην επιδερμικότητα, τη βιασύνη και την ευκολία που χαρακτηρίζει τα περισσότερα γύρω μας;

Και κατ’ επέκταση, πόσους ανθρώπους, απ’ αυτούς με τους οποίους γνωρίζομαι, γνωρίζω; Και πόσοι με ξέρουν, πόσοι μ’ έχουν νιώσει πραγματικά; Κι εγώ μπόρεσα ποτέ να δω τον εαυτό μου, να φτάσω στο βάθος του, να το αντέξω; Κι αν μένουμε όλοι επτασφράγιστα μυστικά για τους άλλους, μα και για εμάς τους ίδιους, σε ποιες επιφανειακές εντυπώσεις έχουμε στηρίξει τις επιλογές μας, σε ποια πλασματικά σχήματα έχουμε περικλείσει τις σχέσεις μας, με ποιες ανώδυνες ψευδαισθήσεις χαραμίζουμε τη ζωή μας;

Ο Νίτσε έλεγε πως ο Ντοστογιέβσκη είναι ο μόνος ψυχολόγος από τον οποίο είχε να μάθει κάτι. Εκτός όμως από την ικανότητα να ξετυλίγει τα νήματα της ανθρώπινης ψυχής, είχε, νομίζω, μια δύναμη ακόμη ισχυρότερη: το να προκαλεί ερωτήματα. Κι έτσι να σε κάνει να αισθάνεσαι ξένος, ακόμη και προς τα πιο δικά σου, τις πιο στέρεες βεβαιότητές σου. Να σε αναγκάζει τα δεις τα πράγματα απ' την αρχή. Να έρθεις πιο κοντά τους. Να τα αμφισβητήσεις. Να τα ανατρέψεις. Να αναζητήσεις νέες αλήθειες. Να βγεις στο δρόμο. Κι αυτό είναι από μόνο του σπουδαίο...



(Η φωτογραφία είναι της Benedicte Emsens)

4 σχόλια: