Για τον κύριο Νίκο Γκάτσο

O Μάνος Χατζιδάκις δήλωσε πως στον Γκάτσο «οφείλει το λόγο υπάρξεως του τραγουδιού του εκτός από τον λόγο του μέσα στο τραγούδι του».  'Οπως έχει πει, «το τραγούδι βασίζεται στη λέξη όχι τη φθαρμένη, αλλά την ανανεωμένη με την αρχική της δύναμη» και πως «ακόμα και η συλλαβή στο στίχο του Γκάτσου έχει την παντοδυναμία της αρχικής της καταβολής». Έγραψε επίσης: «Έχω δει το Νίκο Γκάτσο να εξαναγκάζει σε αναβολή πρεμιέρες και να ξημερώνεται για μία λέξη. Όχι καν λέξη σε ποιητικό κείμενο. Σε απλό θεατρικό διάλογο προορισμένον να διαρκέσει μερικά δευτερόλεπτα. Τι μπορεί να σημαίνει μια τέτοιου είδους επιμονή; Ευσυνειδησία; σχολαστικότητα; αίσθηση ευθύνης; μανία της τελειότητας; Ερευνήσατε στα εδάφη του Διονύσιου Σολωμού για να βρείτε το μυστικό…» Του Σολωμού που δοκίμαζε «δεκαεννέα φορές τον ίδιο στίχο», για να θυμηθούμε και τον Ελύτη, που βάδιζε με τον Γκάτσο παράλληλα σε όλη τους τη ζωή.

Γιατί θέλησα να γράψω για τον Γκάτσο; Όχι γιατί συμπληρώνονται εκατό χρόνια από τη γέννησή του. Μα γιατί κάθε που ακούω στίχους του – κι άμα αγαπάς το ελληνικό τραγούδι ακούς πολύ συχνά – αισθάνομαι δέος. Όχι σαν εκείνο που σου εκβιάζουν οι περίτεχνοι ναοί των κρύων και απόμακρων θεών. Μα σαν αυτό που σου γεννούν οι εκκλησιές που έχουν το ύψος του ανθρώπου και γνωρίζουν απ’ τα πάθη του. Και που τις έχτισαν χέρια που, ευλαβικά ψηλαφώντας τη σοφία και την ιστορία πέτρα με πέτρα, εποίησαν άθελά τους ομορφιά. Όπως κι εκείνος. Που με λέξεις απλές – όχι φτηνές – έφτιαξε ποίηση. Με λέξεις συστατικές, σαν τα πρωταρχικά υλικά που δημιούργησαν τον κόσμο: τον ουρανό, το φεγγάρι, το νερό, τ’ αεράκι, τον γιαλό, ένα άστρο, ένα δάκρυ, ένα παιδί, το παράπονο, το φονικό, τη λύπη, την αγάπη, την βροχή, την Παναγιά. Λέξεις που τις έβαζε, θαρρείς, στη σωστή κάθε φορά σειρά, όπως τους όριζε η γλώσσα που τις γέννησε κι η μέσα μουσική τους. Και τις έκανε να λένε ιστορίες, όχι αληθοφανείς μα αληθινές σαν κι αυτές που πλάθουν και πιστεύουν τα παιδιά. Μελωδικές ιστορίες, όμοια μ’ εκείνες του Λόρκα της Ανδαλουσίας που αγαπούσε, που μπορούσαν απ’ άκρη σ’ άκρη να τραγουδηθούν, τόσο εύκολα. Όχι με ευκολία. Αλλά με οικειότητα, σαν να ‘τανε γνωστές απ’ την αρχή των εποχών. Κι έτσι να συνεχίσουν να ταξιδεύουν και να μας βρίσκουν και να μένουν, σαν να τους ήτανε γραφτό. Για να αγαπηθούν.

Κατά τα λοιπά, ο Γκάτσος έγραψε μόνο ένα ποίημα, δεν μίλησε ποτέ στην τηλεόραση, δεν ψήφιζε, δεν ταξίδευε, δεν θέλησε να πάει ποτέ του στην Αμοργό. Κι αν τον ρωτούσες τι σήμαινε γι αυτόν πατρίδα θα σου απαντούσε: Η γλώσσα. Και ναι συμπληρώνονται εκατό χρόνια από τη γέννησή του. Και θα ‘χαμε να μάθουμε. Κι ίσως αυτό το ένα: «Μη γίνεσαι ΠΕΠΡΩΜΕΝΟΝ». Άνκαι εκείνος, που όσοι τον γνώρισαν τον είπαν «δάσκαλο», ο ποιητής κύριος Νίκος Γκάτσος της Ελλάδας, έγινε.