Την ημέρα των Χριστουγέννων, ένας Νιγηριανός υπήκοος αποπειράθηκε να ανατινάξει το αμερικάνικης εταιρίας αεροπλάνο στο οποίο επέβαινε κατά την πτήση του από την Ολλανδία στις ΗΠΑ. Η απόπειρα ευτυχώς απέτυχε. Ο πρόεδρος Ομπάμα επέρριψε τις ευθύνες για το περιστατικό στις αμερικάνικες μυστικές υπηρεσίες, οι οποίες είχαν παραλείψει να αξιολογήσουν και να συνδυάσουν διάφορα στοιχεία που είχαν στη διάθεσή τους, ώστε να αποτρέψουν την απόπειρα.
Εντούτοις, αυτό στο οποίο δόθηκε η μεγαλύτερη έμφαση ήταν τα τρωτά σημεία στην ασφάλεια των αεροπορικών πτήσεων, με αποτέλεσμα να επανέλθει στη συζήτηση το θέμα της εγκατάστασης στους χώρους των αεροδρομίων σαρωτών σώματος (body scanners), μηχανημάτων, δηλαδή, που αποκαλύπτουν τη γυμνή εικόνα του προσώπου, για τους σκοπούς της ανίχνευσης εκρηκτικών υλικών που δεν μπορούν να εντοπιστούν από ανιχνευτές μετάλλων.
Εξαιτίας της γυμνής απεικόνισης του προσώπου έχουν προκληθεί έντονες ανησυχίες σε σχέση με τον τρόπο με τον οποίο οι υπεύθυνοι ασφαλείας θα βλέπουν, θα επεξεργάζονται, θα αποθηκεύουν και θα χρησιμοποιούν την εικόνα και τα στοιχεία που θα παράγονται. Το ίδιο το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τον Οκτώβριο του 2008 είχε απορρίψει πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για συμπερίληψη των σαρωτών σώματος ανάμεσα στις επιτρεπόμενες μεθόδους ελέγχου των επιβατών στα αεροδρόμια της Ε.Ε., θεωρώντας ότι δεν είχαν συνεκτιμηθεί επαρκώς οι επιπτώσεις ενός τέτοιου μέτρου στα ανθρώπινα δικαιώματα και στην υγεία των πολιτών και ζήτησε από την Επιτροπή τη διεξαγωγή περαιτέρω έρευνας.
Σε άρθρο του στην εφημερίδα Guardian στις 20 Ιανουαρίου 2010, ο Ειδικός Εισηγητής των Ηνωμένων Εθνών για την προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων στον αγώνα κατά της τρομοκρατίας, Martin Scheinin, χαρακτηρίζει τους σαρωτές σώματος ως μία μη αναγκαία, και άρα δυσανάλογη, επέμβαση στην προσωπικότητα, υποστηρίζει ότι η χρήση τους μπορεί να καταλήξει σε δυσμενή διακριτική μεταχείριση προσώπων στη βάση της ιθαγένειας, της εθνικής καταγωγής ή της θρησκείας τους και επισημαίνει ότι τα μηχανήματα αυτά ενδέχεται να μην είναι καν αποτελεσματικά. Ασκεί, μάλιστα, κριτική στο γεγονός ότι παρά τις αρχικές αντιδράσεις των κρατών στην υιόθετηση αυτού του μέτρου, μετά την απόπειρα των Χριστουγέννων «ο αέρας άλλαξε».
Πράγματι, η Ολλανδία και η Μεγάλη Βρεττανία προχώρησαν σε εγκατάσταση σαρωτών στα αεροδρόμιά τους, κάτι που κατέκρινε ο προταθείς Επίτροπος Μεταφορών της Ε.Ε., Siim Kallas, δεδομένης της απουσίας οποιωνδήποτε κοινών προτύπων σε επίπεδο Ε.Ε. Παράλληλα, οι ΗΠΑ υπέβαλαν αίτημα στην Ε.Ε. για εγκατάσταση σαρωτών σε όλα τα αεροδρόμιά της που εκτελούν πτήσεις προς την Αμερική, αλλά η έγκριση του αιτήματος από τους Ευρωπαίους Υπουργούς Δικαιοσύνης αναβλήθηκε μέχρι την επιβεβαίωση της ασφάλειας των μηχανημάτων και της συμβατότητάς τους με το δικαίωμα στην προσωπική ζωή. Η προταθείσα Επίτροπος Δικαιοσύνης, Θεμελιωδών Δικαιωμάτων και Ιθαγένειας, Viviane Reding, διαβεβαίωσε από πλευράς της ότι δεν θα επιβληθεί η υποχρεωτική εισαγωγή των σαρωτών στα αεροδρόμια πριν απαντηθούν τα σχετικά με την υγεία, την προσωπική ζωή και τα προσωπικά δεδομένα ερωτήματα. Υπογράμμισε, μάλιστα, ότι: «Η ανάγκη της Ευρώπης για ασφάλεια δεν μπορεί να δικαιολογήσει οποιαδήποτε προσβολή της προσωπικής ζωής. Οι πολίτες μας δεν είναι αντικείμενα, είναι άνθρωποι».
Παρά τις πιο πάνω διαβεβαιώσεις, τίποτε δεν μπορεί να αποκλείσει ότι στο τέλος θα επιτραπεί η χρησιμοποίηση των σαρωτών χωρίς ικανοποιητικές εγγυήσεις για τη διασφάλιση της αρχής της ισότητας και για την προστασία της προσωπικότητας και των προσωπικών δεδομένων των ατόμων. Ας μην ξεχνούμε ότι από την 11η Σεπτεμβρίου 2001 μέχρι και σήμερα τα μέτρα που έχουν ληφθεί στον αγώνα κατά της τρομοκρατίας έχουν περιορίσει ριζικά και ουσιαστικά το περιεχόμενο και τις εγγυήσεις των πιο πάνω δικαιωμάτων και τείνουν να θέσουν την ίδια την κοινωνία υπό γενική επιτήρηση (βλ. μελέτη του Επιτρόπου Ανθρώπινων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης, με τίτλο: “Protecting the right to privacy in the fight against terrorism”).
Βασικό χαρακτηριστικό του ευρωπαϊκού δικαιικού πολιτισμού, όμως, αποτελούσε ανέκαθεν η κατοχύρωση και προστασία ενός χώρου ελεύθερης δράσης και ύπαρξης του προσώπου και των διάφορων κοινωνικών ομάδων. Για να μην χαθεί αυτή η θεμελιακή αξία κάτω απ’ το βάρος του φόβου και των εύκολων ή προσχηματικών λύσεων, οι Ευρωπαίοι πολίτες οφείλουν να έχουν ενεργοποιημένα τα δημοκρατικά αντανακλαστικά τους, επιμένοντας στη διεκδίκηση πολιτικών που δεν θα θυσιάζουν τα δικαιώματά τους προς όφελος της ασφάλειας, αλλά θα συμφιλιώνουν και θα εξισορροπούν τις ανάγκες της ασφάλειας με αυτές της προστασίας των δικαιωμάτων.
(Το κείμενο δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή της Κυριακής, 7/2/2010)
Το θέμα είναι πάρα πολύ "ζεστό" και δοκιμάζει επίπεδα κοινωνικής ανοχής αυτή τη στιγμή.
ΑπάντησηΔιαγραφήΈνα μεγάλο μέρος του κόσμου ακόμη ρεμβάζει αδιάφορο, σε ένα μέτρο που είναι η ταφόπλακα της προσωπικής αξιοπρέπειας.
Εάν φτάσουμε στο ηλεκτρονικό ξεγύμνωμα, θα είναι η πλήρης ξεφτίλα.
Δεν το έχουν σε τίποτα γιατί έχουν κάνει πολύ χειρότερα. Το μόνο που ίσως τους κάνει να το πάρουν πίσω θα είναι μία ηχηρή αντίδραση από τον κόσμο που ακόμη τον χρειάζονται ως βιτρίνα της "δημοκρατίας" τους.
Κάπου διάβασα πως πια έχουμε περάσει από την κοινωνία της επιτήρησης στην κοινωνία του ελέγχου, και μάλιστα του αυτοελέγχου. Σε μια κοινωνία, επομένως, της υποψίας, όπου η δήμευση της ελευθερίας γίνεται με την ουσιαστική συγκατάθεση των υποκειμένων της. Αυτό είναι μάλλον το χειρότερο και, όσο κι αν θα το θελα, μου είναι πραγματικά δύσκολο να πιστέψω πως ο κόσμος έχει την ευαισθησία και τις αντοχές για μια ηχηρή αντίδραση.
ΑπάντησηΔιαγραφήΕξαιρετικά καίριες οι απόψεις σου οι οποίες διατυπώνονται όπως πάντα με εύστροφο τρόπο.
ΑπάντησηΔιαγραφήΔιαβάζοντας το κείμενο σου για την εισαγωγή των “ σαρωτών σώματος” αλλά και το “ προκλητικό ” για προβληματισμό σχόλιο σου σκέφτομαι πόσο δύσκολη είναι τελικά η ισορροπία μεταξύ του δικαιώματος στην ασφάλεια και της ασφάλειας των δικαιωμάτων. Δεν ξέρω αλλά ίσως να έχουν δίκαιο όσοι υποστηρίζουν ότι η κατοχύρωση της ασφάλειας δεν μπορεί παρά να λειτουργεί συρρικνωτικά για τις ελευθερίες και τα δικαιώματα.
Αλλά και αυτή η εισαγωγή του νέου φρούτου, των σαρωτών σώματος, απειλεί να σαρώσει και τον τελευταίο υπερασπίσιμο προσωπικό μας χώρο: το γυμνό μας σώμα. Αποτέλεσμα της έντεχνα σερβιρισμένης απειλής και της φοβίας της “τρομοπανούκλας”. Τούτο που εξαρχής ενοχλεί είναι ότι χωρίς καμιά στοιχειώδη ανάλυση και πολιτική διαχείριση του φαινομένου της τρομοκρατίας και των αιτιών που το προκαλούν, επιλέγεται μια ακόμη λύση ασφυκτικότερου ελέγχου και επιτήρησης. Τελικά πόσο, διαφανείς, ορατοί, καταγραμμένοι, καταχωρημένοι θα πρέπει να γίνουμε; Επιτέλους, έλεος.
Και όλ΄αυτά συμβαίνουν σ΄ένα κλίμα που ο κίνδυνος και η απειλή της τρομοπανούκλας επισείεται καθημερινά ηλεκτρίζοντας ακαριαία τους ανθρώπους. Καθιστώντας τους, συνάμα, έτοιμους να υποστηρίξουν ή να ανεχθούν ακόμα και τα πιο εξουθενωτικά προληπτικά μέτρα εξουδετέρωσης της τρομοκρατικής απειλής. Φυσιολογική, μάλλον, αντίδραση σ΄ένα κλίμα το οποίο καθημερινά παράγει έκδηλες ή λανθάνουσες μισαλλόδοξες απόψεις και συγκρούσεις: με άλλα λόγια φοβικές λογικές και σχέσεις.
Είναι μέσα σε αυτό το κλίμα που, κατά την άποψη μου, συμβαίνει ακριβώς αυτό που εύστοχα περιγράφεις ως ” δήμευση της ελευθερίας με την ουσιαστική συγκατάθεση των υποκειμένων της”. Εξάλλου, όπως αποδεικνύει και η σημερινή συγκυρία, στις συνθήκες αυτές παράγεται μια λογική μέτρων προσανατολισμένων στην ασφάλεια παρά στην ελευθερία. Τούτη η λογική έχει εισχωρήσει σχεδόν σε όλα τα νομικά υποσυστήματα με μια σειρά προληπτικής λογικής αντιτρομοκρατικών μέτρων επιτήρησης και ελέγχου, όπως η εγκατάσταση των σαρωτών σώματος.
Υπάρχει ελπίδα ν αλλάξει ο αέρας; Ναι. Αν στην κλιμακούμενη διαρκή επιτήρηση αντιτάξουμε τη διαρκή εγρήγορση μας.
Χρησιμοποίησες τη λέξη «τρομοπανούκλα», Ποραντίδα, και μου θύμισες τον Καμύ και το θεατρικό του έργο «Πανούκλα», όπου η «Πανούκλα» συμβολίζει την τρομοκρατία του κράτους και τον ολοκληρωτισμό. Αντιγράφω κάποια από τα λόγια της:
ΑπάντησηΔιαγραφή«Εγώ βασιλεύω, αυτό είναι γεγονός, άρα είναι δικαίωμα. Αλλά είναι αναντίλεκτο δικαίωμα: πρέπει να προσαρμοστείτε (...) Απαγορεύεται το σπαραξικάρδιο, καθώς και μερικές άλλες κοινοτυπίες, όπως η γελοία αγωνία της ευτυχίας, το ηλίθιο πρόσωπο των ερωτευμένων, ο εγωιστικός θαυμασμός τοπίων και η ένοχη ειρωνία. Αντί για όλ’ αυτά, σας φέρνω την οργάνωση (...) Τέρμα τα μαϊμουδίσματά σας. Τώρα θα πρέπει να είστε σοβαροί! Υποθέτω πως μ’ έχετε ήδη καταλάβει. Από σήμερα θα μαθετε να πεθαίνετε με τάξη και σειρά (...) Απεχθάνομαι τη διαφορά και τον παραλογισμό. Επομένως, από σήμερα θα είστε λογικοί, δηλαδή θα έχετε το έμβλημά σας (...) Όλοι ύποπτοι, να μια καλή αρχή (...) Ας συνοψίσουμε μόνο: σας φέρνω τη σιωπή, την τάξη και την απόλυτη δικαιοσύνη.»
Σας θυμίζουν κάτι;
……… tούτος ο ολοκληρωτισμός πετυχαίνει με την εγκατάσταση του φαντάσματος του φόβου, που αστυνομεύει τη συνείδηση, που ακυρώνει την αυτονομία και τη σκέψη. Όπως ακριβώς στην “Πανούκλα”. Σε αυτές τις συνθήκες της “σιωπής” και της “τάξης” οι άνθρωποι μετατρέπονται σ΄ένα εσμό αυλοκολάκων, όπως τα εμβληματικά ξόανα του Γαίτη, που έχουν απολέσει την προσωπική τους ταυτότητα. Εγκαθιστούν μέσα τους ένα χωροφύλακα που κατευθύνει τη σκέψη και τη δράση τους.
ΑπάντησηΔιαγραφήΤο Οράν είναι μια πόλη που ζει με το φόβο, μια πόλη σύγχρονη. Ο Καμύ δημιουργεί ένα συμβολικό χώρο που υποδεικνύει ότι ο ολοκληρωτισμός ενεδρεύει εκεί που η κατ’ επίφαση συλλογικότητα γίνεται πρόφαση για την κατάργηση της ελευθερίας.Εκεί όπου ανάμεσα στα πρόσωπα και την εξουσία μεσολαβούν ορατοί και αόρατοι χαφιέδες και όλα μυρίζουν βρώμα, προδοσία και ανασφάλεια.
Στις συνθήκες αυτές, πολύ παρόμοιες με τις σημερινές, οι άνθρωποι βαδίζουν/ταξιδεύουν πια ως τραγικοί, αντιρεαλιστικοί ήρωες, χωρίς σωματικότητα. Άλλοτε η σωματικότητα αποτελούσε το κύριο γνώρισμα και μέλημα των καλλιτεχνών της αναγέννησης(βλ. Αφροδίτη του Μποτιτσέλλι).Τώρα αποτελεί αντικείμενο αστυνομικού ελέγχου. Στους σαρωτές το σώμα μετατρέπεται σε σκιά, ξεχωρίζει από τον εαυτό και δεν μπορεί να ξεφύγει, υποτάσσεται στη θέα της επιτήρησης. Συσσωρεύει, εντέλει, το στείρο διάκοσμο της γυμνής εποχής μας.
Πόσο δίκιο έχεις όταν λες πως ο ολοκληρωτισμός ενεδρεύει εκεί που η κατ’ επίφαση συλλογικότητα γίνεται πρόφαση για την κατάργηση της ελευθερίας. Γι αυτό, όπως έυστοχα παρατηρείς, ο ολοκληρωτισμός απεχθάνεται τη σωματικότητα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΣτην «Αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι», η σύγκρουση της Τερέζας με τη μητέρα της εδράζεται στην επιθυμία της πρώτης να μην είναι ένα απαράλλαχτο σώμα με αθέατη ψυχή μέσα σ’ ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης, όπως θα επιθυμούσε η δεύτερη. «Ήταν η επιθυμία της να μην είναι ένα κορμί όπως τ άλλα κορμιά, αλλά να δει στην επιφάνεια του προσώπου της να αναδύεται από τα έγκατα του πλοίου το πλήρωμα της ψυχής», γράφει ο Κούντερα.
Και παρακάτω, πιο ξεκάθαρα πια, λέει: «Αν λέω ολοκληρωτικό, είναι επειδή ότι παρενοχλεί το κιτς εξοστρακίζεται απ’ τη ζωή: κάθε εκδήλωση ατομικισμού, κάθε σκεπτικισμός, η ειρωνεία, αλλά ακόμα κι η μητέρα που έχει εγκαταλείψει την οικογένειά της ή ο άντρας που προτιμάει τους άντρες από τις γυναίκες και απειλεί έτσι το ιερό κι απαραβίαστο «αγαπάτε αλλήλους και πολλαπλασιάζεσθε».
Φίλοι μου, θα διαφωνήσω, ως - πληρεξούσιος - δικήγόρος του διαβόλου. Δεν θεωρώ το γυμνό σώμα ευτελές, και γι αυτό δεν θεωρώ εξευτελισμό το ηλεκτρονικό ξεγύμνωμα. Σε μια κοινωνία όπου υπάρχουν άνθρωποι πρόθυμοι ν ανατινάξουν αεροπλάνα, δεν μού φαίνεται και τόσο ασύμμετρο το μέτρο. Διατηρώ επιφυλάξεις (άγνοιας) για το πόσο είναι ασφαλές. Αυτά σαν πρώτες σκέψεις.
ΑπάντησηΔιαγραφήΣ;ο)
Μα ακριβώς το ότι το γυμνό σώμα δεν είναι ευτελές είναι αυτό που κάνει το ηλεκτρονικό ξεγύμνωμα εξευτελιστικό. Γιατί με τον τρόπο αυτό, το σώμα τυγχάνει χειρισμού ως να είναι αντικείμενο. Κι όλα τα σώματα στη γραμμή αντιμετωπίζονται ομοιόμορφα σαν να στερούνται σωματικότητας, δηλ. μοναδικότητας και άρα ιερότητας.
ΑπάντησηΔιαγραφήΌσο για τα υπόλοιπα που λες, η στάθμιση αντικρουομένων δικαιωμάτων είναι πάντα ζήτημα αναζήτησης της ισορροπίας.
Νάσια μου, η μοναδικότητα και η ιερότητα δεν προέρχονται από τα ρούχα! Δεν καταλαβαίνω το συλλογισμό σου. Σώματα στη γραμμή υπάρχουν αναγκαστικά σ ένα αεροδρόμιο, σε κάθε μαζική δράση των ανθρώπων. Δεν έχει σχέση αυτό (από μόνο του) με προσβολή της προσωπικότητάς μας. Όπως γυμνώνεσαι στο γιατρό, για το καλό σου, έτσι ακι στο αεροδρόμιο, πάλι για το καλό σου. Ξανασκέψου το.
ΑπάντησηΔιαγραφήΣαφώς και δεν προέρχονται από τα ρούχα, φίλε μου Μαύρε μου Γάτε! Αντίθετα, τα ρούχα, ιδίως στη σημερινή παγκοσμιοποιημένη εποχή, σκεπάζουν κι ίσως σιγά σιγά να καταργούν τη μοναδικότητα και τη διαφορετικότητα ανθρώπων και κοινωνιών. Αυτό που τελικά συνεχίζει να καθιστά τον καθένα άλλον από τον δίπλα του είναι η ψυχή (η σκέψη, η διάνοια, τα συναισθήματα) και το γυμνό του σώμα. Οποιαδήποτε προσπάθεια διείσδυσης σε αυτές τις εκφάνσεις του ανθρώπου-ατόμου μου προκαλούν καχυποψία και δυσπιστία ως προς τα κίνητρα και τον τελικό στόχο τους.
ΑπάντησηΔιαγραφήΤο ίδιο με κάνουν να νιώθω και οι κουβέντες του τύπου «είναι για το καλό σου». Φαντάζομαι τον εαυτό μου κλεισμένο σε γυάλα και γύρω γύρω ανθρώπους με στολές να με επιτηρούν. Τι κακό θα μπορούσε να μου συμβεί;