"La tristesse durera toujours"

Χαλεποί οι καιροί, ασφυκτικά γκρίζοι. «Νιώθω πως έχουμε πέσει σε συλλογική κατάθλιψη», μου λέει η φίλη απ’ τη Θεσσαλονίκη. «Κι εδώ μια απ’ τα ίδια», απαντώ, «θάβουμε με τα χέρια μας μία μία τις ελπίδες». Κι ο κόσμος παραπέρα σε μια δυστυχία που μοιάζει δίχως τέλος να μετρά τους νεκρούς πολέμων και καταστροφών, που εξοντώνουν σαν με μαθηματική ακρίβεια τους απανταχού φτωχούς. Σαν να «γεράσαμε φρικτά μονομιάς», που λέει κι ο Céline. Πώς να μιλήσω για τέχνη; Κι η ποίηση, «σε τι βοηθά λοιπόν;», ενοχλητικά ρωτά ο Αναγνωστάκης. Δεν έχω στέρεες απαντήσεις κι έτσι στρέφομαι ξανά στον Εγγονόπουλο: «Η τέχνη κι η ποίηση δεν μας βοηθούν να ζήσουμε: η τέχνη και η ποίησις μας βοηθούνε να πεθάνουμε».

Ο Picasso έγραψε όταν ακόμα ζωγράφιζε την Guernica του: «Μα τι θαρρείτε πως είναι ένας καλλιτέχνης; Ένας ηλίθιος που έχει μόνο μάτια αν είναι ζωγράφος, μόνο αυτιά αν είναι μουσικός ή μόνο μια λύρα σε κάθε γωνιά της καρδιάς του αν είναι ποιητής ή μόνο μπράτσα αν είναι πυγμάχος; Κάθε άλλο! Ο καλλιτέχνης είναι ταυτόχρονα ένα πολιτικό ον, το οποίο ζει έχοντας βαθιά επίγνωση των καταστροφικών, δραματικών ή χαρμόσυνων γεγονότων που συμβαίνουν στον κόσμο και διαμορφώνεται με βάση αυτά ακριβώς τα γεγονότα». Συμφωνώ. Και καταλαβαίνω πως η τέχνη, σε όλες τις μορφές της, μπορεί να γίνει «έκκληση προς το λαό», όπως έλεγε ο Picasso, πως έχει τη δύναμη να ευαισθητοποιήσει, να αφυπνίσει, να κινητοποιήσει τις μάζες, πως είναι ικανή να συμβάλει σε μια αλλαγή. Γι αυτό και σέβομαι τους καλλιτέχνες, που δεν απέστρεψαν το πρόσωπο από τις ιστορικές ανάγκες της εποχής τους, αλλά ανταποκρίθηκαν μέσω της τέχνης τους σ' αυτές.

Μα τι γίνεται με εκείνους, που αποκομμένοι σχεδόν απ' την πραγματικότητα, δεν υπηρέτησαν παρά μόνο την τέχνη; Εκείνους που δεν δημιούργησαν επαναστατική μουσική, δεν ζωγράφισαν δυνατά αλληγορικούς πίνακες, δεν έγραψαν επικούς στίχους ή ποίηση, έστω, της ήττας; Ο Βukowski επαναλάμβανε στις συνεντεύξεις του πως, δεν έγραφε για να σώσει τον κόσμο, αλλά τον εαυτό του. Αυτό, νομίζω, πως ίσχυε και για το Van Gogh, στον οποίο παρότι δεν έλειπε η αγάπη για την ανθρωπότητα, που φανερώνεται κυρίως στις απεικονίσεις του της δύσκολης ζωής των αγροτών, υπερτερούσε η αγάπη για την ίδια την τέχνη. Μια αγάπη σαν πανίσχυρη ανάγκη, που τον ζωοδοτούσε και τον εξουθένωνε κι ήταν το μοναδικό νόημα της ύπαρξής του. Σε τούτη τη βασανιστικά ταγμένη στην τέχνη ζωή και σ’ όλη την ένταση των χρωμάτων, των κυματισμών και των πινελιών του οφείλεται η αδυναμία, στα όρια της λατρείας, που του έχω. Και γι αυτό με συγκινεί καθετί που σχετίζεται μαζί του – όπως η είδηση ότι πριν από μερικές μέρες ένας νέος πίνακας, με τίτλο “Le Blute-Fin Mill”, ταυτοποιήθηκε ως δικός του.

Και το ξέρω καλά πως κάθε που χάνομαι στις εικόνες του ή αφήνομαι στη μουσική του Χατζιδάκι ή συγκλονίζομαι διαβάζοντας το «Μονόγραμμα», δραπετεύω. Λιποτακτώ από ένα κόσμο που σφαδάζει και που ζητά να τον σώσουμε. Ίσως πάλι να 'ναι η μόνη αντίσταση που μπορώ σ' αυτή τη θλίψη που κρατάει αιώνια.


(Ο τίτλος είναι η τελευταία φράση που είπε πριν πεθάνει ο Vincent van Gogh. Σημαίνει «Η θλίψη θα διαρκέσει για πάντα». Ο πίνακας είναι ο “Le Blute-Fin Mill”)